Rok 1984 - George Orwell
Producent: Wolne Lektury
„Jeśli chcesz wyobrazić sobie przyszłość,
wyobraź sobie bucior miażdżący ludzką twarz. Wiecznie!”. Takie
proroctwo dotyczące losów ludzkości słyszy Winston Smith,
protagonista Roku 1984. Wizję świata przedstawioną w powieści
George'a Orwella w istocie trudno nazwać optymistyczną. Autor w
jednej ze swych wypowiedzi podkreślał, że napisał ten tekst ku
przestrodze, a nie jako instrukcję obsługi rzeczywistości
społecznej. Niestety, ostrzeżenie wyrażone w Roku
1984 wydaje się nadal aktualne, a może nawet brzmi bardziej
dramatycznie. Nineteen Eighty-Four (oryginalny tytuł
angielski) Orwell opublikował niedługo przed śmiercią, a na książkę
złożyły się doświadczenia całego życia pisarza. Zdolność uważnej
obserwacji świata, zanurzenie we własnej epoce i talent literacki
autora sprawiły, że pozycja ta od momentu ukazania się w 1949 roku
cieszy się niesłabnącą popularnością wśród czytelników. To
literatura niezwykła z wielu względów — z pozoru powieść
fantastyczna, a zarazem realistyczny do bólu (słowo kluczowe dla
tego tekstu), doskonały opis sytuacji politycznej i uwarunkowań
społecznych, z jakimi mierzy się pokolenie Orwella. Jest rok 1984,
świat podzielony został na trzy supermocarstwa, zdominowane przez
reżimy totalitarne, które nieustannie toczą ze sobą wojny. W
ojczyźnie Winstona, Oceanii, rządy sprawuje Wielki Brat, realizując
doktrynę angielskiego socjalizmu (angsocu). W rzeczywistości za
maską Wielkiego Brata kryje się jedyna, nieomylna i wieczna Partia,
która kontroluje obywateli za pomocą wszechobecnych kamer i
podsłuchów, łącząc inwigilację z terrorem i propagandą. Jedyny
dozwolony sposób życia to ten narzucony przez Partię, która
systematycznie niszczy wszystkie instytucje społeczne — naukę,
edukację, gospodarkę, rodzinę, kulturę etc. W Oceanii miłość służy
wyłącznie reprodukcji. Nawet język został oczyszczony z
wieloznacznych, nieokreślonych i „nieprawomyślnych” słów i znaczeń.
Powoli, lecz skutecznie angielszczyznę zastępuje nowomowa, z
której znika pojęcie nauki, podczas gdy jej treść znika z
intelektualnego horyzontu — autor Roku 1984 skłania się
wyraźnie ku koncepcji Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, według
których to język kształtuje rzeczywistość. Tresura w miejsce
edukacji i zniewolenie umysłu zamiast rozwoju wiedzy konstruują
świat człowieka od dziecka „Wolność to wolność stwierdzenia, że dwa
plus dwa równa się cztery. Wystarczy, że to jest zagwarantowane, z
tego wynika cała reszta”, mówi Orwell. Tylko i aż tyle. Historia i
przeszłość podlegają nieustannej modyfikacji (de facto —
fałszowaniu), tym samym jedyna obowiązująca wersja prawdy pozostaje
w rękach Partii. Tej ostatniej nie wystarcza jednak panowanie nad
ciałami obywateli, chce kontrolować ich umysły, wpływać na ich
pamięć, uczucia i marzenia. Czy w tak zarysowanej rzeczywistości
jest jeszcze miejsce na niezależną refleksję, na bunt, na miłość?
Czy próba przeciwstawienia się absurdom angsocu, podjęta przez
Winstona i jego ukochaną Julię ma szansę zakończyć się powodzeniem?
Rok 1984 to tekst-palimpsest — nakładają się tu różne warstwy,
przywołujące konotacje historyczne, polityczne, socjologiczne,
filozoficzne czy literackie. Autor prowadzi grę z czytelnikiem, na
przemian karmiąc go nadzieją i strącając w otchłań marazmu i
frustracji, niczym Winston, który bezrefleksyjnie kopniakiem zrzuca
do rynsztoka ludzką rękę, oderwaną przez bombę. Futurystyczna
powieść jest efektem zetknięcia się Orwella (jeszcze w trakcie
hiszpańskiej wojny domowej) z mrocznym obliczem autorytaryzmu i
totalitaryzmu. Doświadczenie II wojny światowej i obserwowanie, jak
rozwija się system stalinowski, utwierdza pisarza w przekonaniu o
rozpadzie znanego dotąd porządku świata i systemu wartości, który
kształtował go przez wieki. George Orwell próbuje ostrzec nas przed
obojętnością tolerującą niszczenie wolności jednostki i godności
ludzkiej, uczula na nadużycia władzy i zniewolenie psychiczne,
dokonywane poprzez przywoływanie ideologii akcentujących
nacjonalizm i fanatyzm religijny. „Z epoki unifikacji, z epoki
samotności, z epoki Wielkiego Brata, z epoki dwójmyślenia —
pozdrawiam was!”, pisze. Rok 1984 wywarł istotny wpływ na
współczesną kulturę, zwłaszcza popularną — wyrażenia takie jak
„Wielki Brat” czy „nowomowa” weszły na stałe do języka potocznego.
Zainspirował także twórców popularnego reality show „Big
Brother”. Na podstawie powieści Orwella powstało kilka filmów, w
swoich dziełach nawiązywali do niej także liczni twórcy
reprezentujący literaturę, kino oraz muzykę, a nawet nawet gry
video, komiksy i spoty reklamowe. Trudno uciec przed narzucającym
się mimowolnie porównaniem Roku 1984 z innym ważnym
tekstem, wieszczącym upadek człowieczeństwa — Nowym wspaniałym
światem Aldousa Huxleya (notabene nauczyciela George'a
Orwella). I tu nasuwa się gorzka refleksja. Terror, bieda i
przymus, opisane przez Orwella, w dłuższej perspektywie nie są tak
skuteczne, jak iluzja szczęścia, dobrostanu materialnego, rozkoszy
i luksusu, przedstawiona przez Huxleya. Ludzie nieus
Sklep: ksiegibarneja.pl
Cena:
99.00
PLN
Przejdź do sklepu